سازمان های مردم نهاد بنا به رسالت و دارا بودن مفهوم سرمایه اجتماعی در بطن خود به عنوان اساسی ترین رکن یک سازمان مردم نهاد، می تواند نقش مهمی در کنترل بحران های مختلف ایفا کند. چرا که سرمایه اجتماعی با دیدگاه جامع تری نسبت به سرمایه های انسانی و اقتصادی به موضوع میپردازد و میتواند در مراحل مختلف بحران بسیار کارآمدتر عمل کند. بدین ترتیب که با توجه به برانگیختن ابعاد معنوی انسان، افراد جامعه را تشویق به همکاری و مشارکت اجتماعی در زمینه های مختلف در جهت رفع و حل مشکلات و معضلات جامعه مینماید. نتیجه چنین عملی رشد و توسعه جامعه در تمامی ابعاد اعم از فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و در نتیجه دستیابی به توسعه پایدار میباشد.
سازمان های مردم نهاد با دربرداشتن این مفهوم از سرمایه اجتماعی، می توانند در مراحل مختلف کنترل بحران، نقش آفرینی کنند که شامل مرحله پیشگیری تا مرحله توانمندسازی می باشد.
در مرحله اول سازمان های مردم نهاد بر اساس تخصص و موضوع فعالیت خود، اقدام به آگاهی رسانی آسیب ناشی از مخاطرات به جامعه هدف میپردازد. این اقدامات میتواند در قالب سمینارها، کارگاه های آموزشی و غیره به صورت حضوری و غیر حضوری انجام پذیرد. برای مثال، سازمانهای مردم نهاد محیط زیستی می توانند به آسیب های ناشی از تخریب جنگل ها، نقش جنگل ها در مهار سیلاب ها، گرمایش زمین و تغییرات آب و هوایی که بحرانهای مختلفی را در سطح زمین ایجاد میکند در قالب آموزش های مجازی یا غیر مجازی بپردازند. در این مرحله نقش تخصص بر کسی پوشیده نیست و مسلما هر سازمان بنا به تخصص خود به موضوع میپردازد. اما در مرحله دوم، نقش تخصص نقش چندان مهمی ایفا نمیکند و میتواند تخصص ها در راستای هدف تغییر یابند.
در مرحله اول با آموزشهای داده شده توسط سازمانهای مردم نهاد به روش های مختلف، مردم را برای مقابله با بحرانهای مختلف آماده میکنند. برای مثال آموزش هایی که در مدارس برای مقابله با زلزله و یا ادرات داده میشود. نکته مهم در این مرحله ، نقش مهم و کلیدی تعامل و همکاری نهادهای مختلف دولتی در پیشگیری یا مهار بحران می باشد. برای مثال شناسایی مناطق مختلف رانش زمین یا مسیرهای پر خطر سیلاب و همچنین ارائه راهکارهای عملی برای حل آنها و ارائه طرح ها و برنامه های مختلف در جهت تعدیل بحران.
در مرحله دوم یا (محل وقوع حادثه):
نقش سازمان های مردم نهاد در این مرحله میتواند هم به صورت حضوری و هم غیر حضوری در مناطق بحران زده موثر باشد. گروههای مختلف تخصصی با ایجاد کمپین های مختلف در سطح شهر و استان های مختلف می توانند برای مقابله با بحران نقش آفرینی کنند. مانند ایجاد و تشکیل گروه های خیریه یا جمع آوری کمک های مردمی در جهت ارسال به اقشار آسیب پذیر و یا حضور گروه های امدادی و غیر امدادی در محل حادثه.
همکاری و تشکیل گروه هایی همچون گروه سلامت روان با ایجاد مراکز آموزش و روانکاوی در جهت بهبود وضعیت روانی حادثه دیدگان مثمرثمر باشد و توصیه میشود.
در این مرحله سازمان های مردم نهاد فارغ از معیارهای تخصصی تعیین شده نیز میتوانند وارد مرحله عمل شوند.
اصل بنیادی سازمان های مردم نهاد بر پایه مفاهیم سرمایه اجتماعی است که به پیشگیری، مقابله و امداد میپردازد و این به مفهوم بسیج تمامی سرمایه ها، اعم از سرمایه انسانی، سیاسی و.. است که این مهم نقش کلیدی سازمان محسوب میشود.
از دیگر نکات مطرح در این مرحله، همکاری دیگر ستادهای مردم نهاد با یکدیگر است. با همکاری ستادهای مردم نهاد مختلف می توان گام های راسخ تر و توانمندتری در راستای ایجاد ستاد بحران جمعی برداشت چراکه ادغام تخصص ها ، ایده ها و توانها در کنار هم بازدهی مثبت بیشتری را ممکن میسازد.
بر این اساس نتیجه میگیریم در این مرحله از بحران، ایجاد ستاد بحران و همگرایی و همکاری سازمانهای مختلف مردمی و غیر مردمی می تواند نظامندتر و پرتوان تر عمل کند و حل مشکلات و روند مقابله با بحران را تسریع ببخشد.
و در مرحله آخر،مرحله بعد از بحران و پیامدهای حاصل از آن و نقش سازمان های مردم نهاد مطرح میشود.بزرگترین نقش این نهادها می تواند بازسازی و توانمندسازی جوامع هدف باشد. بدین منظور سازمانها با جمع آوری کمک های مردمی می توانند، در جهت بهبود وضعیت معیشت مردم آسیب پذیرتر و بازسازی اماکن مختلف فرهنگی، آموزشی، درمانی و حتی مسکونی نقش محوری داشته باشند. از این رو، به نظر بنده، در این مرحله، سازمانهای مردم نهاد، فارغ از دیدگاه تخصصی و تاکید بر نقش و مفهوم سرمایه اجتماعی و ابعاد آن، که اصل بنیادین سازمانهای مردم نهاد است، می توانند نقش موثری در هدایت و رهبری در مواقع بحران ایفا نماید.